سرگذشت یهودیان ایران – نمایشگاهی در تل آویو
زندگی یهودیان ایران در طول تاریخ با فراز و نشیب فراوان همراه بوده است. برای نخستین بار در جهان نمایشگاهی در شهر تل آیو سرگذشت این اقلیت مذهبی در ایران، از پادشاهی کورش کبیر تا امروز را به نمایش گذاشته است.
آغاز تاریخ یهودیان ایران به ۲۷۰۰ سال قبل و به دوران پادشاهی کورش بزرگ، پایه‌گذار شاهنشاهی هخامنشیان باز می‌گردد. این پادشاه ایرانی پس از پیروزی در بابل به اسارت هفتاد ساله قوم یهود در آن شهر پایان بخشید و به آنان اجازه بازگشت به فلسطین را داد.
قوم یهود در سال ۵۹۸ پیش از میلاد مسیح به دنبال فتح اورشلیم و تاراج آن توسط بخت‌النصر پادشاه بابل، مجبور به ترک وطن و اقامت اجباری در شهر بابل شد. در این جنگ بخت‌النصر معابد یهودیان را تخریب کرد، گنجینه‌های این معابد را به تاراج برد و ساکنان یهودی اورشلیم را به اسارت گرفت.
نجات قوم یهود از اسارت
اسیران یهودی بابل در باب آزادی خویش از اسارت چنین روایت کرده‌اند: در سال ۵۳۸ پیش از میلاد پادشاه بابل در نزدیکی شهر با لشکر کوروش، پادشاه ایران، نبرد کرده و پس از شکست به داخل شهر پناه برد. از آنجا که تسخیر شهر بابل به جهت استحکام شهر و برج و باروهای آن غیر ممکن به نظر می‌رسید، کوروش حکم برگرداندن شط فرات را داد. پس از خشک شدن این رودخانه لشکر ایران از این مسیر وارد بابل شده و شهر را بدون جنگ و خونریزی تسخیر کرد.
یهودیان در کتاب عزرا، داستان پیروزی کوروش کبیر در بابل، آزادی یهودیان و کمک‌های این پادشاه ایرانی در بازسازی معبد اورشلیم و بازگرداندن ثروت شهر را بازگو کرده‌اند.
یزد، سال ۱۹۳۳ میلادی
آزادی مذاهب در ایران کهن
کوروش پس از پیروزی، درمعبد بزرگ بابل تاج‌گذاری کرد. او دستور آزادی تمام اسیران، منجمله اسیران یهودی را صادر کرد و امکان بازگشت آنان به وطن خویش را فراهم آورد. وی همچنین به یهودیان اجازه داد که در سرزمین‌های پادشاهی ایران از دین خویش پیروی کنند. از این روی نام کوروش، پادشاه ایران زمین، در کتاب مقدس یهودیان در آیات متعددی به نیکی ذکر و ستایش شده‌است.
آزادی مذهبی یهودیان در ایران پایدار نبود. با قدرت‌گیری پادشاهی ساسانی و نفوذ روزافزون دین زرتشت، یهودیان ایران مورد تعقیب، شکنجه و آزار قرار گرفتند.
نمایشگاه تل‌آویو در نوع خود بی‌نظیر است
در نمایشگاه "سرگذشت یهودیان ایران – فراز و نشیب آن" در شهر تل آویو، بیش از ۲۶۰ اثر هنری و دیگر اشیاء تاریخی یا مذهبی از موزه‌های مشهور جهان و یا مجموعه‌های خصوصی تحسین بیننده را برمی‌انگیزد. بسیاری از این آثار برای نخستین بار در این نمایشگاه به تماشا گذاشته می‌شوند.
نمایشگاه موزه یهودیان (The Museum of the Jewish People) در تل آویو سرگذشت و زندگی قوم یهود را در دو بخش بازگو می‌کند، در بخشی هویت قوم یهود و تاریخ کهن آن در ایران و در بخش دیگر زندگی روزمره یهودیان ایران و وقایع دوران معاصر.
منشور کوروش (کپی)، ۵۳۸ قبل از میلاد مسیح، بابل
منشور حقوق بشر کوروش
در اولین گالری این نمایشگاه نسخه کپی از استوانه کوروش بزرگ در مرکز توجه قرار دارد. این لوحه به‌مثابه "نخستین منشور حقوق بشر" و "منشور آزادی" شهرتی جهانی یافته است. نسخه کپی آن در سازمان ملل متحد یادآور کهن‌ترین فرمان شناخته شده در باب تفاهم و همزیستی ملت‌ها است.
این لوح سفالین را هرمز رسام، باستان شناس بریتانیایی آسوری‌تبار، در سال ۱۸۷۹ میلادی در کاوش‌های باستان‌شناسی در بین‌النهرین کشف کرد. در ابتدا پاره‌ای از این لوح استوانه‌ای، که در نیایشگاه مردوک خدای بابل پیدا شده بود، در آمریکا و استوانه اصلی در انگلستان نگهداری می‌شد. نوشته‌های میخی دو قطعه استوانه کوروش، ابتدا مجزا از یکدیگر ترجمه و منتشر شدند. الحاق قطعات این لوح گلین به یکدیگر در سال ۱۹۷۶انجام گرفت و این کتیبه اکنون در موزه بریتانیا در لندن تحسین بازدیدکنندگان را بر می‌انگیزد. این لوح، در تابستان سال ۲۰۱۰ میلادی برای دومین بار در ایران به نمایش گذاشته شد.
گرچه نوشته‌های منشور کوروش اشاره مستقیمی به آزادی قوم یهود از اسارت نمی‌کند، ولی در کتاب تورات از فرمان کورش جهت آزادی اسیران یهودی در بابل، بازسازی معبد اورشلیم وبرگرداندن ثروت آنان سخن به‌میان آمده است.
کتاب استر، قرن ۱۸ میلادی
نسخه قدیمی کتاب استر
یکی از قدیمی‌ترین قطعات به نمایش گذاشته در تل آویو "کتاب استر" است. نویسنده این کتاب روشن نیست، اما به احتمال زیاد، وی یک یهودی ایرانی بوده است. منابع یهودی تاریخ نگارش "کتاب استر" را ۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح می‌دانند. منابع دیگری اولین نسخه این کتاب را قدیمی‌تر دانسته و تاریخ تدوین آن را قرن سوم پیش از میلاد و پس از مرگ اسکندر مقدونی ذکر می‌کنند. به گفته آنان اسناد مختلفی از تعقیب و کشتار یهودیان ایران در دوره سلوکی باقی مانده که این نظریه را تائید می‌کند.
"کتاب استر" داستان زندگی دختری یهودی است که ملکه ایران می‌شود. مردخای برای جلوگیری از کشتاریهودیان خواستار وساطت استر نزد پادشاه ایران شده و به دنبال آن خشایار شاه در فرمانی به یهودیان اجازه دفاع از خویش را می‌دهد.
گرچه اسناد تاریخی در دسترس نیست که صحت داستان استر و مردخای را تائید کند، اما آنان در فرهنگ یهودیان ایران جایگاهی ارجمند دارند. عید پوریم گرامی‌داشت این حادثه و سمبل پیروزی یهودیان بر دشمنان خویش است. نسخه خطی "کتاب استر" به زبان عبری در نمایشگاه تل آویو در قرن هفدهم یا هجدهم میلادی نگارش شده است.
تار از مجموعه مناشه ساسون
قدیمی‌ترین نشانه‌های زندگی یهودیان ایران
در نمایشگاه "سرگذشت یهودیان ایران – فراز و نشیب آن" در تل آویو اولین نشان‌های باقیمانده از زندگی یهودیان در ایران به نمایش گذاشته شده است. لوح‌های گلی باقیمانده از قرن ششم یا هفتم میلادی، زندگی روزمره و تجارت یهودیان شهراصفهان کنونی را نشان میدهند.
بخشی از این نمایشگاه به موسیقی، شعر، آئین و مراسم مذهبی یهودیان ایران اختصاص یافته است. اجرا کنندگان این نمایشگاه نقش یهودیان ایران در نگهداری و تجلی موسیقی سنتی ایرانی را در مرکز توجه قرار میدهند. به گفته آنان موسیقی همواره در زندگی یهودیان ایران اهمیت خاصی داشته و ممنوعیت موسیقی در بسیاری از دوره‌های تاریخ ایران شامل اقلیت‌های مذهبی نبوده است.
نمایشگاه تل آویو نمونه‌های سازهای سنتی ایرانی از مجموعه بی‌نظیر مناشه ساسون (Menashe Sassoon)، یکی از برجسته‌ترین نوازندگان سنتور را عرضه می‌کند.
الهام رکنی، فضای آبی و زرد، ۲۰۱۰ میلادی
زندگی کنونی یهودیان ایران
مناجات‌و اشعار یهودیان ایران، وابستگی معنوی آنان به شهر مقدس اورشلیم را بازگو می‌کند. حتی امروزه نیز یهودیان ایرانی برای نیایش به غاری در اصفهان می‌روند که مطابق روایات کهن از آنجا راهی مخفی به اورشلیم وجود دارد.
در این نمایشگاه اسنادی از دوران جنگ جهانی دوم، مانند نجات کودکان یهودی اروپا و پناه دادن آنان در ایران، گوشه‌هایی از تاریخ پر فراز و نشیب یهودیان را نشان می‌دهد. همچنین عکس‌های مستند و فیلم‌های کوتاه جلوه‌هایی از زندگی روزمره یهودیان ایران در دوره معاصر را بازتاب میدهند.
آثار هنرمندان معاصر ایرانی در نمایشگاه "سرگذشت یهودیان ایران – فراز و نشیب آن" بازتاب جلوه‌های دیگری از فرهنگ امروزه یهودیان ایران است. این نمایشگاه تا روز سی ماه مه در "موزه یهودیان" شهر تل آویو بر پا خواهد بود.
