مـصـاحـف امام , یا مصحفهای عثمانی پنج - ششگانه كه پیش از سال ۳۰ هجری به مراكز آن روز جهان اسلام فرستاده شد , مورد استفاده و احترام بسیار قرار گرفت ; و در عصر حجاج ( م ۹۵ ق ) اصـلاحـاتـی در رسم الخط آن وارد شد و تا قرن سوم دستخوش اصلاحاتی از جمله نقطه گذاری حروف و اعراب گذاری شد. اما بر خود این پنج - شش نسخه , تاریخی طولانی و تاریك گذشته است . سه جهانگرد نامدار جهان اسلام , یعنی ابن جبیر ( م ۶۱۴ ق ) , و یاقوت ( م ۶۲۶ ق ) و ابن بطوطه ( م ۷۷۹ ق ) هـر سـه در عـصر خویش از مصحف عثمانی محفوظ در جامع كبیر دمشق - كه مورد احترام فوق العاده مردم بوده است - دیدن كرده اند. اما بدبختانه این نسخه در آتش سوزی ۱۳۱۰ ق از میان رفته است . سایر مصحفهای عثمانی هم سرنوشت نامعلومی یافته اند و با آنكه حتی نمونه هایی از بعضی از آنها بـه طـبـع رسـیـده است ( از جمله در پطروگراد / لنینگراد , در سال ۱۹۰۴ م , در ۵۰ نسخه ) اما امروزه نشانه و اثر روشنی از آنها در دست نیست . و حتی تاریخ روشنی از سیر و سرنوشت آنها در كتب تاریخ قرآن نیامده است . اما فقدان نسخه های اصلی زمان عثمان زیانی در برندارد. زیـرا نـسـخـه های قرآن از همان روزهای اول هزاران هزار نوشته شده و سینه به سینه و دست به دست گشته است تا امروز به ما رسیده است . ( تاریخ قرآن , رامیار , ۴۷۰ ).
● مـهمترین مجموعه ها یا گنجینه های نسخ خطی اعم از تذهیب شده یا خوشنوشته یا ساده قرآن مـجید عبارتند از :
۱ ) موزه قرآن وابسته به آستان قدس رضوی , كه تعداد نسخه های قرآنی آن تا سال ۱۳۴۶ ش , چهار هزار و پانصد نسخه بوده است , و امروزه به ده هزار نسخه می رسد. قدیمترین قرآن وقفی موجود در این گنجینه , تاریخ سال ۳۹۳ ق را دارد. و قرآن بعدی مورخ ۴۲۱ ق است ( راهنمای گنجینه قرآن , تالیف احمد گلچین معانی , مقدمه ).
۲ ) مجموعه یا گنجینه دیگر , متعلق به كتابخانه سلطنتی سابق ایران است كه فهرست قرآنهای خطی آن را خانم بدری آتابای نوشته و منتشر كرده است .
۳ ) موزه توپ قاپی سرای در تركیه .
۴ ) دارالكتب المصریهٔ در قاهره .
۵ ) در اروپا مجموعه شخصی چستر بیتی , نفیس ترین كلكسیون نسخه های خطی قرآن در جهان به شمار می آید. كـهـن ترین قرآن كامل در این مجموعه قرآنی است به قلم ابن بواب ( ـ دایرهٔ المعارف تشیع ) و با تاریخ ۳۹۱ ق . گفتنی است كه این مجموعه چند معرفی و فهرست نگاری دارد كه فنی ترین آن به قلم آرتورجان آربری اسلامشناس نامدار ( و نیز مترجم قرآن به انگلیسی ) است . اسـلامـشـنـاس دیـگری به نام مارتین لینگز نیز چند آلبوم مشروح از مجموعه های مهم قرآنهای خطی را , از جمله آنچه در كتابخانه موزه بریتانیا محفوظ است , منتشر كرده است .
تاریخ چاپ قرآن به آغاز رواج چاپ در اروپا و جهان بازمی گردد. مـتـن عـربی قرآن نخستین بار به وسیله پاگانینی در ونیز در فاصله سالهای ۱۵۰۳ تا ۱۵۲۳ م به چـاپ رسـیـد ( دایـرهٔ المعارف فارسی ) ( صبحی صالح این تاریخ را حدود ۱۵۳۰ م یاد می كند ) و كلیه نسخه های آن به دستور پاپ جمع آوری و نابود شد. سپس ابراهام هینكلمان آن را در سال ۱۶۹۴ در هامبورگ به چاپ رساند. یكی از مهمترین چاپهای قدیم و صحیح قرآن در اروپا , چاپ فلوگل است ( ۱۸۳۴ م , لایپزیك ). پس از چاپ ایتالیا و آلمان كه به آن اشاره شد , اولین باری كه متن قرآن برای مسلمانان چاپ شد , در روسیه در سال ۱۷۸۷ م , در سن پطرزبورگ بود. درباره اولین طبع قرآن در ایران , منابع اختلاف دارند. بـعـضـی اولین چاپ قرآن را در تبریز به سال ۱۲۴۲ ق یاد می كنند ( تاریخ جم قرآن كریم , جلالی نایینی , ۴۰۶ ) و بعضی۱۲۴۴ ق ( دایرهٔ المعارف فارسی ) و بعضی ۱۲۴۶ ق ( قرآنهای چاپی , نوشته كاظم مدیر شانه چی , مشكوهٔ , شماره ۲ , ص ۱۳۵ ). ( برای تفصیل بیشتر درباره سایر طبعهای قرآن مجید , و طبع آن در سایر كشورهای جهان اسلام به منابع نامبرده مراجعه شود. )
